مقدمه
ملاتونین هورمونی است که توسط غده پینهآل (پینهآل گلند) در مغز ترشح میشود و چرخه خواب و بیداری را تنظیم میکند.
مطالعات جدید نشان میدهد که اختلال در ترشح ملاتونین یکی از شایعترین علل بیخوابی نسل امروز است؛ بهخصوص در جوانانی که بیش از حد در معرض نور موبایل و صفحهنمایش هستند.
این اختلال تنها باعث بیخوابی نمیشود؛ بلکه بر انرژی روزانه، تمرکز، خلقوخو و حتی سیستم ایمنی نیز تأثیر دارد.
نقش ملاتونین در بدن (علمی و تخصصی)
ملاتونین:
- ریتم شبانهروزی بدن (Circadian Rhythm) را تنظیم میکند
- دمای بدن را در شب کاهش میدهد تا خواب آغاز شود
- سیستم ایمنی را فعال میکند
- روی ترمیم سلولی اثر دارد
- اضطراب و استرس را کاهش میدهد
- در کودکان و نوجوانان بر رشد عصبی و رفتاری اثرگذار است
ترشح ملاتونین در تاریکی افزایش و با نور آبی صفحهنمایش به شدت کاهش مییابد.
علائم کمبود ملاتونین
کمبود این هورمون میتواند علائم زیر را ایجاد کند:
- بیخوابی یا دیر به خواب رفتن
- شببیداری مکرر
- خواب سبک و بیکیفیت
- احساس خستگی دائم
- خلقپریشی و اضطراب
- کاهش تمرکز و حافظه
- سردردهای صبحگاهی
- ضعف سیستم ایمنی و بیماریهای مکرر
اگر این علائم بیش از دو هفته ادامه داشته باشد، باید احتمال اختلال ملاتونین بررسی شود.
دلایل کاهش ملاتونین در نسل امروز
▫ نور آبی موبایل و لپتاپ
نور آبی گیرندههای چشم را فعال کرده و پیام «روز» را به مغز ارسال میکند، در نتیجه تولید ملاتونین متوقف میشود.
▫ خواب نامنظم
بیدار ماندن تا دیر وقت، ریتم ترشح هورمون را مختل میکند.
▫ استرس و اضطراب
سطح بالای کورتیزول، تولید ملاتونین را مهار میکند.
▫ کمبود منیزیم و ویتامین B6
این دو ماده در ساخت ملاتونین نقش دارند.
▫ مصرف زیاد کافئین
کافئین گیرندههای خواب را مسدود میکند.
▫ سن نوجوانی
در نوجوانان، ترشح ملاتونین «بهطور طبیعی» دیرتر اتفاق میافتد؛ به همین دلیل دیر خوابیدن در این سن شایع است.
تشخیص اختلال کمبود ملاتونین،
در درمانگاه مشیری، تشخیص شامل:
- بررسی کامل الگوی خواب و بیداری
- ارزیابی نور در محیط زندگی
- بررسی سطح استرس و سبک زندگی
- آزمایش منیزیم، ویتامین B6 و عملکرد تیروئید
- سنجش کیفیت خواب با پرسشنامههای معتبر
در موارد خاص آزمایش سطح ملاتونین نیز انجام میشود.
درمان علمی اختلال ملاتونین
۱) نوردرمانی (Light Therapy)
تنظیم نور صبحگاهی و کاهش نور شب، قویترین درمان طبیعی است.
۲) اصلاح سبک زندگی
- قطع موبایل حداقل ۲ ساعت قبل از خواب
- خواب و بیداری در ساعت ثابت
- حذف کافئین بعد از عصر
۳) تغذیه و مکملها
- منیزیم → آرامسازی اعصاب
- ویتامین B6 → بهبود ساخت ملاتونین
- ملاتونین طبیعی، تنها با تجویز پزشک
۴) درمان اختلالات زمینهای
مثلاً اضطراب، افسردگی یا مشکلات تیروئید میتوانند خواب را مختل کنند.
خدمات درمانگاه مشیری
درمانگاه مشیری رویکردی علمی و چند مرحلهای برای درمان اختلال ملاتونین ارائه میدهد:
- ارزیابی کامل خواب و ریتم شبانهروزی
- بررسی مواد معدنی و ویتامینها
- برنامه درمانی فردی
- اصلاح سبک زندگی و آموزش خواب سالم
- تجویز مکمل در صورت نیاز
- پیگیری ماهانه و تنظیم درمان
هدف: بازگشت خواب طبیعی، افزایش انرژی و بهبود کیفیت زندگی.
جمعبندی
اختلال ملاتونین یک مشکل ساده نیست؛ یکی از مهمترین دلایل بیخوابی و خستگی مزمن در نسل امروز است.
با تشخیص درست و اصلاح برنامه خواب و تغذیه، میتوان چرخه طبیعی خواب را بازسازی کرد و بدن را به تعادل بازگرداند.
