مقدمه
پوکی استخوان زمانی رخ میدهد که تعادل بین ساخت (Bone Formation) و بازجذب استخوان (Bone Resorption) برهم بخورد.
در حالت طبیعی، استخوان یک بافت زنده و پویا است که بهصورت مداوم ساخته و تخریب میشود.
حداکثر توده استخوانی (Peak Bone Mass) معمولاً بین ۱۸ تا ۲۵ سالگی تکمیل میشود.
اگر در این دوره ذخیره استخوانی خوب ساخته نشود، فرد در دهههای بعد با ریسک بالای پوکی استخوان زودرس مواجه میشود.
آخرین مطالعات ۲۰۲۴–۲۰۲۵ نشان میدهد در جوانان شهری، کاهش تراکم استخوان بهطور قابل توجهی افزایش یافته است — پدیدهای که تا چند سال قبل بیشتر در سالمندان دیده میشد.
مکانیسم ایجاد پوکی استخوان در جوانان (Scientific Mechanism)
کاهش تراکم استخوان نتیجه اختلال در:
فعالیت استئوبلاستها
سلولهای سازنده استخوان → با کمبود ویتامین D و پروتئین ضعیف میشوند.
افزایش فعالیت استئوکلاستها
سلولهای تخریبکننده استخوان → با اسیدهای فسفریک موجود در نوشابه، کاهش هورمون رشد، مصرف کورتونها فعالتر میشوند.
کاهش جذب کلسیم در روده
اگر ویتامین D ناکافی باشد، گیرندههای جذب کلسیم (VDR Receptors) فعال نمیشوند → نتیجه: کاهش استحکام استخوان.
تغییر سبک زندگی نسل جدید
نشستن طولانی، نور آفتاب کم، کمتحرکی → کاهش تحریک مکانیکی استخوان → توقف ساخت تراکم جدید.
استخوان تنها در صورت تحمل وزن و فشار به رشد ادامه میدهد؛ بیتحرکی یعنی فرمان توقف ساخت.
علائم بالینی قابل توجه
در مراحل ابتدایی تقریباً بدون علامت است
اما با پیشرفت بیماری ممکن است:
- درد استخوانی (بهویژه لگن و مهرهها)
- شکستگی با ضربات خفیف
- خستگی عضلانی و ضعف اندام
- کاهش قد به دلیل فروریزش مهرهها
- ضعف تعادلی و کندی حرکت
در نوجوانان: کاهش رشد قدی + دیر جوش خوردن شکستگیها میتواند اولین نشانهها باشد.
روشهای تشخیصی تخصصی
تشخیص دقیق باید ترکیبی از بررسی بالینی و آزمایشگاهی باشد:
DEXA Scan → استاندارد طلایی سنجش تراکم استخوان
اندازهگیری سرم ویتامین D، کلسیم، فسفر
بررسی PTH (هورمون پاراتیروئید) برای ارزیابی متابولیسم کلسیم
در برخی موارد: مارکرهای استخوانی مثل
- Osteocalcin (فعالیت استئوبلاستی)
- CTX (شاخص تخریب استخوان)
تشخیص زودهنگام بهمعنای جلوگیری از شکستگیهای آینده است.
درمان و مداخلات مبتنی بر شواهد بالینی
1) مکمل درمانی
- ویتامین D₃ (با دوز شخصیسازیشده بر اساس سطح خونی)
- کلسیم سیترات یا کلسیم کربنات
- در موارد شدید: بیسفسفوناتها تحت نظر پزشک
2) تغذیه سازنده استخوان
- منابع کلسیم: لبنیات، بادام، کنجد، ماهی
- پروتئین کافی برای سنتز ماتریکس استخوان
- منابع منیزیوم و ویتامین K2 برای تثبیت کلسیم در استخوان
3) ورزشهای مکانیکی (Bone Loading)
قویترین محرک ساخت استخوان:
| تاثیرگذارترین ورزشها | علت |
|---|---|
| طنابزدن، دو سبک | ایجاد ضربه مکانیکی مفید |
| وزنهبرداری سبک–متوسط | تحریک استئوبلاستها |
| پیادهروی شیبدار | افزایش بارگذاری استخوان پا |
4) پرهیز از عوامل تخریب استخوان
نوشابه گازدار
بیتحرکی
سیگار و قلیان
رژیمهای لاغری بسیار کمکالری
رویکرد درمانگاه مشیری
در کلینیک ما روند درمان پوکی استخوان در جوانان بهصورت هدفمند انجام میشود:
۱. سنجش تراکم استخوان (DEXA)
۲. آزمایش ویتامین D، فسفر، کلسیم و هورمونها
۳. برنامه غذایی بازسازی استخوان
۴. برنامه دقیق ورزشی Bone Building
۵. مکملدرمانی تحت نظارت پزشک
هدف ما ساخت تراکم استخوان قبل از آنکه دیر شود است.
جمعبندی علمی
پوکی استخوان در جوانان یک هشدار جدی برای نسل امروز است.
اگر Peak Bone Mass تا ۲۵ سالگی کامل ساخته نشود، بدن در دهههای بعد آسیبپذیرتر خواهد بود.
خبر خوب این است که در مراحل اولیه، امکان بازسازی و افزایش تراکم استخوان واقعی وجود دارد.
پیشگیری امروز یعنی سلامت استخوان فردا.
استخوان به توجه ما نیاز دارد — حالا که فرصت هنوز باقیست.
